Η Ιστορία του Μελιού
Posted by estiator at 15 April, at 22 : 33 PM Print
ΤΗΣ ΤΖΙΝΑΣ ΚΑΛΛΙΤΣΗ
Τα προϊόντα της μέλισσας και ιδιαίτερα το μέλι, ήταν γνωστά για τη σημασία τους στη διατροφή ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Αρχαίοι λαοί, όπως οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Σουμέριοι, και οι Χετταίοι, προσπάθησαν και πέτυχαν να εξημερώσουν τη μέλισσα αναπτύσσοντας την τέχνη της μελισσοκομίας και εκτρέφοντας μελίσσια σε κουφάλες δένδρων, σε πλεκτά κοφίνια και αργότερα σε πήλινες και τέλος σε ξύλινες κυψέλες με κινητά πλαίσια.
Εκτός από τη διατροφική του αξία, οι αρχαίοι γιατροί σε όλο τον κόσμο παρατήρησαν και τις βιολογικές και φαρμακευτικές ιδιότητες του μελιού. Στην αρχαία Αίγυπτο, η μελισσοκομία γνώρισε μεγάλη άνθηση. Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι μέλισσες προήλθαν από τα δάκρυα του θεού Ρα και χάρισαν στους ανθρώπους το μέλι και το κερί. Σε τοιχογραφίες που έχουν βρεθεί, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι προσέφεραν στους θεούς κηρήθρες με μέλι. Δοχεία με μέλι θάβονταν με τους νεκρούς για να έχουν τροφή στη μετά θάνατον ζωή.
Όμως το μέλι εκτός από τη διατροφή, χρησιμοποιούνταν και για καλλωπιστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς. Πολλές θεραπευτικές αλοιφές αλλά και καλλυντικές κρέμες είχαν σα βάση το μέλι. Ήδη από τότε ήταν γνωστή η αντιβακτηριδιακή δράση του μελιού.
Από την αρχαία Αίγυπτο, η τέχνη της μελισσοκομίας πέρασε και στην Μινωική Ελλάδα. Στο παλάτι της Φαιστού, εντοπίστηκαν κυψέλες κατασκευασμένες από πήλο, κάτι που δηλώνει ότι η τέχνη της μελισσοκομίας ήταν ήδη γνωστή στο ελλαδικό χώρο περί το 3400 π.Χ. Στην Κνωσό έχει βρεθεί ένα χρυσό κόσμημα που απεικονίζει δύο μέλισσες να κρατούν μια κηρήθρα.
Στη αρχαία Ελλάδα το μέλι συνέχισε να έχει εξέχουσα θέση, όχι μόνο ως τρόφιμο αλλά και ως θεραπευτικό μέσο. Ήταν βασικό συστατικό της τροφής των θεών – νέκταρ και αμβροσία. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Μέλισσα και η Αμάλθεια ανέθρεψαν το Δία με μέλι και γάλα (μελίκρατο), στο Ιδαίο άντρο της Κρήτης, όπου τον έκρυψε η μητέρα του Ρέα. Αξίζει να αναφέρουμε και τον Αρισταίο, γιο του θεού Απόλλωνα, που πρόσφερε στους ανθρώπους το μέλι και εισήγαγε την τέχνη της μελισσοκομίας.
Στις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων, το μέλι ήταν ένα από τα βασικά τρόφιμα. Οι καλλιτεχνικές απεικονίσεις (κεραμικά αγγεία, κεραμικά πιάτα, τοιχογραφίες και πήλινα ειδώλια) και οι γραπτές αναφορές στο μέλι και στη μέλισσα είναι πάρα πολλές και ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιους φιλοσόφους, ποιητές και συγγραφείς, όπως ο Όμηρος, ο Πυθαγόρας, ο Ξενοφώντας, ο Ιπποκράτης, ο Δημόκριτος, οι οποίοι μας δίνουν πολλές πληροφορίες.
Στη Σπάρτη, παιδαγωγοί και εκπαιδευόμενοι ως στρατιώτες έφηβοι διαβιούσαν στον Ταΰγετο για ένα μήνα τρεφόμενοι αποκλειστικά με μέλι (μήνας του μέλιτος). Στην Αθήνα, η μελισσοκομία ήταν τόσο οργανωμένη που ο μεγάλος νομοθέτης Σόλωνας (640-558 π.Χ.) αναγκάστηκε να ορίσει μέσω νόμων τις αποστάσεις που θα πρέπει να υπάρχουν μεταξύ των μελισσοκομείων, ώστε να μην δημιουργούνται παρεξηγήσεις σχετικά με την κυριότητα των σμηνών. Ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης (462-352 π.Χ.) συνιστούσε το μέλι και το οινόμελο σε όλους τους ανθρώπους, αλλά ιδιαίτερα στους ασθενείς, έχοντας ήδη μελετήσει τις αντισηπτικές και φαρμακευτικές του ιδιότητες.
Ο Πυθαγόρας πρότεινε το μέλι σαν φάρμακο κατά της κόπωσης. Μετά από εντατική χειρωνακτική ή πνευματική εργασία, λίγο μέλι μόνο του ή συνοδευόμενο με γάλα μπορούσε να ξεκουράσει τον οργανισμό, δίνοντάς του νέες δυνάμεις. Κάθε γεύμα των μαθητών του Πυθαγόρα συνοδευόταν από μια φέτα αλειμμένη με μέλι ή από μια κούπα γάλα μέσα στην οποία είχαν διαλύσει μια κουταλιά μέλι.
Ο Δημόκριτος, ο οποίος έζησε περισσότερα από 110 χρόνια, απέδωσε τη μακροβιότητά του στο μέλι, τονίζοντας στα συγγράμματά του ότι το μέλι προσφέρει ανοσία και μακροζωία, ενώ βοηθά τον μεσήλικα να διατηρεί νεανικό σφρίγος. Για τον Αριστοτέλη, η κοινωνία των μελισσών ήταν πρότυπο μελέτης και υπόδειγμα λειτουργίας, δομής και ιεραρχίας μιας ιδεατής πολιτείας. Για το λόγο αυτό είχε κατασκευάσει μια γυάλινη κυψέλη προκειμένου να μπορεί να μελετήσει με ακρίβεια τον τρόπο εργασίας και ζωής των μελισσών. Στα “Πολιτικά” περιγράφει με λεπτομέρειες την μελισσοκομική επιστήμη και υπογραμμίζει τη σημασία του μελισσιού στην καλή ποιότητα του μελιού.
Στην καθημερινή ζωή της αρχαιότητας, το μέλι είχε πολλές εφαρμογές:
- Μελίκρατο: Ήταν μέλι με γάλα και αποτελούσε βασική τροφή για τα παιδιά. Αναφέρεται και στην Οδύσσεια.
- Μηλόμελο: Ήταν ένας τρόπος για να συντηρούν τα μήλα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Τοποθετούσαν τα μήλα σε βάζα γεμάτα με μέλι. Έτσι τα μήλα μπορούσαν να διατηρηθούν για πολύ καιρό, ενώ το μέλι έπαιρνε τη χαρακτηριστική οσμή των μήλων. Την ίδια συνταγή παραλλασσάνε και με άλλα φρούτα.
- Οξύμελο: Μείγμα μελιού και ξυδιού. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε για την απόχρεμψη και την απελευθέρωση της αναπνοής, για τη δυσκοιλιότητα, την πνευμονία και την πλευρίτιδα. Επίσης το χορηγούσε για την αντιμετώπιση του πυρετού.
- Υδρόμελο: Ήταν το δίποτο που παραγόταν από τη ζύμωση νερού με μέλι, στο οποίο προσέθεταν μπαχαρικά ή και φρούτα. Παρασκευάζεται και στις μέρες μας.
- Οινόμελο: Μέλι με κρασί. Αναφέρεται ότι ο Δημόκριτος έζησε μέχρι τα βαθιά γεράματα γιατί κατανάλωνε οινόμελο με άρτο.
Συνταγές
Συνταγή για οξύμελο:
ΥΛΙΚΑ
- 50 gr. μέλι
- 90 ml. ξύδι
- 90 ml. κόκκινο κρασί
- Λίγη κανέλα
- Λίγο τζίντζερ
Βάζουμε τα υλικά σε μία κατσαρόλα, σκεπάζουμε και τα αφήνουμε να πάρουν μία καλή βράση.
Συνταγή για οινόμελο:
Για κάθε κούπα κρασί:
- 1-1,5 κουταλιά μέλι (κατά προτίμηση μέλι θυμαρίσιο ή μέλι ανθέων)
- 2 γαρύφαλλα
- 1 κομμάτι φλούδα πορτοκαλιού
- 1 ξυλάκι κανέλα 3-5 cm
- 1/2 κούπα νερό ή χυμό πορτοκαλιού
- Προαιρετικά, 2 κουταλιές κονιάκ, φέτες πορτοκάλι, άλλα μυρωδικά (γλυκάνισο, κάρδαμο, κλπ.)
Βάζουμε το κρασί με το νερό ή το χυμό και τα μυρωδικά στο μάτι της κουζίνας στη μεγαλύτερη διαβάθμιση. Μόλις πάρει βράση, χαμηλώνουμε στο 2 και αφήνουμε να σιγοβράσει για 5 λεπτά. Αποσύρουμε από το μάτι, αφαιρούμε τα μυρωδικά και προσθέτουμε το μέλι. Ανακατεύουμε να διαλυθεί και σερβίρουμε χλιαρό ή ζεστό σε ποτήρια ή κούπες.
Το οινόμελο γίνεται και με λευκά, και με ροζέ και με κόκκινα κρασιά, κατά προτίμηση γλυκά.
Στον ελλαδικό χώρο συστηματική μελισσοκομία εξασκείται ήδη από τον 15ο μ.Χ. αιώνα. Μελισσοκομεία οργανωμένα υπάρχουν στην Αττική, τη Θεσσαλία, την Εύβοια, την Αχαΐα, την Αρκαδία και στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου. Μάλιστα ήδη από τότε έχουν διαμορφωθεί καταναλωτικές προτιμήσεις. Για παράδειγμα, το μέλι της Αττικής, το μέλι του Υμηττού, χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης, που οφείλεται στο λεπτό αλλά «ζωντανό» άρωμα του θυμαριού.
Ξένοι ταξιδιώτες που επισκέπτονταν την Αθήνα την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας απέδιδαν τη μακροβιότητα των Αθηναίων στη διατροφή και κυρίως στο μέλι που «τρώνε μετά μανίας». Μάλιστα υπάρχουν στοιχεία που τεκμηριώνουν ότι η Αθήνα κάλυπτε τις εισαγωγές της σε δημητριακά με εξαγωγές μελιού που κατευθυνόταν κυρίως στην Κωνσταντινούπολη και λιγότερο στο Λονδίνο και τη Μασσαλία.
